Crystal Palace w Londynie i J. Paxton – ogrodnik, który stał się architektem!

Jest rok 1851, Londyn, ulice oświetlone są jeszcze gazowymi latarniami. Przy bladym świetle, zmierzając do Hyde Parku dostrzegasz coś niebywałego. Ogromny budynek ze szkła i żeliwa. Wygląda tak jakby nie miał ścian, a jest długi na ponad pół kilometra (większy niż katedra św. Pawła w Londynie)… jest to tak zwany Crystal Palace – Pałac Kryształowy. 

Architekt Joseph Paxton, Crystal Palace i… ogrodnictwo

Pałac Kryształowy był, bo już niestety nie istnieje. Spalił się w nieszczęśliwych okolicznościach w 1936 roku, czyli jeszcze przed II wojną światową. Pożar pałacu obserwował sam Winston Churchill. Było to wydarzenie dramatyczne, gdyż budynek był ważny nie tylko ze względu na swoją innowacyjną konstrukcję, ale i robił ogromne wrażenie. 

Ze względu na swój wygląd i zastosowane materiały można porównać go do wielkiej szklarni. I nie będzie w tym nic dziwnego, ponieważ Crystal Palace zaprojektował… ogrodnik. Joseph Paxton był oczywiście architektem, ale przede wszystkim przez większość życia był ogrodnikiem i to nie byle jakim. To on między innymi zapoczątkował hodowlę bananów Cavendish. Jak widać Paxton to człowiek wielu talentów. Ogrodnik i architekt to ciekawe połączenie, prawda? Za swoje osiągnięcia otrzymał tytuł szlachecki. Właśnie przy tworzeniu projektu Pałacu Kryształowego inspiracją były dla niego różne szklarnie, w których przebywał wiele lat.

Pierwszy budynek z prefabrykatów – żeliwnych, szklanych w sercu Hyde Parku

Lata, w których żył J.Paxton jest czasem nie tylko opierania się na architekturze dawnych epok i historyzmu, ale także epoką przełomową w rozwoju techniki, budownictwa i innowacyjnych budynków. Crystal Palace został zbudowany z okazji tzw. Wielkiej Wystawy Architektury. Odwiedziło go wtedy kilkanaście tysięcy odwiedzających. Później Pałac przeniesiono na południe Londynu do Penge Common. Pełnił on funkcję galerii, centrum handlowego przez cały okres jego istnienia. W ostatnich latach przed spłonięciem jego funkcja nie zadowalała właścicieli. Stąd pojawiły się plotki, że pałac został podpalony.

Fundamenty wykonane były z betonu. Cała konstrukcja opierała się na ponad tysiącu żeliwnych kolumn. Sklepienie pałacu miało kształt kolebki. Wewnątrz znajdowało się pełnowymiarowe drzewo, fontanny, latały tam ptaki. Wykorzystano 84 tysiące m2 płyt szklanych, które była w stanie wykonać tylko jedna na świecie szklarnia – Chance  Brothers z Smethwick. 

To dzieło architektury zostało zbudowane w całości z prefabrykatów! Był to pierwszy taki budynek na świecie. Cały ze szkła i żeliwa. Warto wspomnieć, że żeliwo jest specyficznym materiałem, który różni się od stali zawartością żelaza (najwięcej) i węgla (poniżej 2%) w stali. Crystal Palac otworzył epokę wykorzystania elementów prefabrykowanych. Dzięki całkowitemu przeszkleniu budynku, wewnątrz nie było konieczne zastosowanie dodatkowego oświetlenia oprócz światła dziennego. 

Crystal Palace – architektura i rozwiązania techniczne 

Crystal Palace był na rzucie prostokąta, miał formę pasażu, gdzie na środku znajdował się lekko zaznaczony transept (jak w kościołach na rzucie krzyża greckiego). Dzięki zastosowaniu modłów szkła, odpowiedniej techniki umieszczenia ich w żeliwnych ramach, możliwe było przeszklenie całego dachu. Zastosowanie szkła może powodować, że warunki dla ludzi wewnątrz mogą być nie do zniesienia z powodu temperatury. J. Paxton wpadł na proste, ale efektywne pomysły, m.in. dzięki swojemu doświadczeniu ogrodniczemu. Wewnątrz zastosowano rozwieszone płótno, które pochłaniało ciepło. Oprócz tego dzięki użyciu mechanicznych podnośników wentylujących pomieszczeniem obiekt był w pełni funkcjonalny. Paxton zaprojektował nawet system maszyn, które sprzątały podłogę po całym dniu korzystania z budynku. 

Ciekawostką jest to, że w 1905 roku w Londynie powstał klub piłkarski Crystal Palace Football Club, którego nazwa pochodzi właśnie od Kryształowego Pałacu. Oprócz tego w europie istnieje inny budynek nazywany Pałacem Kryształowych. Zbudowany został w Madrycie, przez architekta Ricardo Velázquez Bosco, 1887 roku i był wzorowany na Londyńskim budynku. Jest on jednak dużo mniejszy, pomimo to pozwala na wyobrażenie sobie tego jak wyglądał oryginalny Pałac.