Pałac Saski w Kutnie – powinieneś wiedzieć o nim więcej!

[ratings]

Kutno to niewielkie miasteczko, które posiada trochę ponad 40 tysięcy mieszkańców. Jest to jednak miasto z historią (XIII/XIV wiek powstanie) i pewnym niezwykłym zabytkiem – Pałacem Pocztowym Augusta III Sasa. Jest to jeden z niewielu obiektów zachowanych z czasów jego panowania i jedyny jego Pałac na terenie Polski! Ten zabytek znajduje się na jednej z pierzei rynku w Kutnie, zaraz obok klasycystycznego ratusza, który pochodzi z 1843–1845 roku. Stan zachowania Pałacu Saskiego jednak jest bardzo zły i zadziwiający jest fakt, że taka budowla popadała w zniszczenie, paliła się, stojąc w centrum Kutna i obniżając wartość estetyczną całej okolicy. Natomiast teraz się to zmieni – urząd miasta podpisał umowę i postanowił zrekonstruować Pałac Saski, a co więcej – zrewitalizować okoliczną przestrzeń wraz z ratuszem. Więcej na temat tej jednej z największych inwestycji w Kutnie, dalej w artykule, najpierw jednak należy zapoznać się z historią pałacu, architekturą i zrozumieć unikatowość zabytku.

Pałac Saski w Kutnie – historia i architektura

Król August III Sas w połowie XVIII wieku zmienił trasę traktu pocztowego z Drezna przez Wrocław do Warszawy na taki, który prowadził przez Poznań i właśnie Kutno. Trakt ten oczywiście dotyczył również podróży króla i całego dworu. Taka zmiana wymaga ustalenia na drodze punktów przystankowych. Jako że w Kutnie nie było odpowiadających potrzebom dworu i trasy obiektów, postanowiono taki wybudować. Tak więc z Poznania do Warszawy ustalono 2 stacje przystankowe – Kleczew i Kutno. Budowniczym pałacu w Kutnie został kapitan inżynier Johan Martin Walter i w 1748 roku powstał jego projekt. Jest on znany, podobnie jak dokładne wyposażenie pałacu. Obiekt wzniesiono stosunkowo szybko, bo już 24 kwietnia 1750 roku był on gotowy i gościł króla Augusta III Sasa i jego szanowną małżonkę. Odpoczęli tutaj i pojechali dalej. Odwiedziny pary królewskiej w Pałacu można zliczyć na palcach. Nie był on zbyt często odwiedzany. Co więcej możliwe, że jakość dostarczona przez rzemieślników pozostawiała wiele do życzenia, gdyż w kolejnych latach był kilkukrotnie remontowany.

Koszt pierwotnego projektu wykonanego przez Johana Martina Waltera wynosił 120 talarów, a koszt całej budowy nawet 6000 talarów. Pewnie zastanawiacie się, ile to jest? Dla porównania za czasów Augsta II – 1 talar to w przeliczeniu na współczesne złotówki około 280! Wynagrodzenie projektanta mogło wynosić ponad 30 000 współczesnych złotych, a cała budowa kosztowała 1,5 miliona złotych! Pałac nie jest duży, a dziś za 1,5 miliona ciężko byłoby taki wybudować. Król odwiedził Kutno tylko kilkukrotnie, ale sam obiekt służył wszystkim.

Po śmierci króla, Pałac Pocztowy przeszedł w ręce właścicieli miasta (Paców – tak właścicieli, Kutno było miastem prywatnym). Przechodził remonty, modernizacje i niewielkie rozbudowy. Ciekawostką jest to, że ten barokowy pałac odwiedził w 1812 roku – Napoleon Bonaparte! Co prawda nie zanocował tu, ale zjadł podobno pyszny obiad.

W kolejnych latach pałac przechodził z rąk do rąk (prywatnych właścicieli). Pod koniec XIX wieku działki dzielono, a XX wieku został on podzielony na kilka różnych mieszkań i lokali usługowych. Mieścił się tam fryzjer, a nawet cele więzienne.

Istnieje ciekawy opis jeszcze z poło XIX wieku, dotyczący wyglądu pałacu, już wtedy nazywany saskim:

z domu frontowego przodem do ulicy poznańskiej, a prawe skrzydłem do ulicy Nowy Rynek narożnie położonego, o sześciu dymiących kominach, gątami podbitego, w pruski mur zbudowanego z wyłączeniem tylko części prawego skrzydła, którego koniec jest przymurowany massiw i sklepiony. Z obórki ze drwalnią przy prawem skrzydle istniejących. Z wozowni ze stajnią. Z parkanów oddzielających. Z kloaki o dwóch sedesach. Z wozowni ze drwalnią i stajnią w tyle w podwórku obok budowli Ratuszowych.

Ze względu na komplikacje prawne dotyczące własności obiektu, po części został on wykupiony w 1990 roku, a w całości w 2011 przez miasto.

Architektura barokowego Pałacu Pocztowego

Pałac został wybudowany w stylu późnego baroku, styl był charakterystyczny dla okresu saskiego. Jak wyglądał?

Był on na planie prostokąta z dwoma krótkimi skrzydłami bocznymi, zaakcentowanymi ryzalitami w elewacji frontowej oraz trzecim ryzalitem po środku, wysuniętym analogicznie od strony wewnętrznej. Całość wzniesiona została w konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, elewacje pokryte były tynkiem.

Część południową prostokątnej, ogrodzonej drewnianym parkanem działki o wymiarach 110 na 50 m zajmował pałac z dziedzińcem. Na linii skrzydeł bocznych pałacu usytuowano mieszkalne oficyny. W dalszej części działki, po stronie północnej prawdopodobnie znajdowała się wozownia od zachodu, a po wschodniej stronie kuchnia.

Korpus główny, skrzydła boczne oraz pawilony przykrywały dwuspadowe dachy z poszyciem z gontów. W partii ryzalitu środkowego zastosowano dach łamany, zwieńczony orłem o rozpostartych skrzydłach. Do pożaru, który przeszedł obiekt w XX wieku, znajdował się w tym miejscu ażurowy cokół wykonany z drewna, który wieńczyła jeszcze w latach 50. XX wieku korona królewska, wykonana ok. 1917 roku. Nad wejściem od strony traktu znajdował się zwieńczony wazą tympanon. W połaciach dachu nad skrzydłami oraz pawilonami bogato zdobione mansardy i lukarny oświetlały izby znajdujące się na poddaszach.

Rekonstrukcja i wizualizacja Pałacu Saskiego w Kutnie

Mimo że Kutno nie posiada zbyt wielu atrakcji turystycznych, to jednak rewitalizacja przestrzeni przyrynkowej jest w stanie zmienić ten stan rzeczy. Turyści i pasjonaci będą w stanie odwiedzić i poznać unikalny obiekt, a mieszkańcy Kutna będą mogli spędzać miło czas i cieszyć oko pięknymi budynkami. Jest to jeden z niewielu obiektów przedstawiający okres unii polsko-saskiej i panowania Augusta III Sasa, stąd jego wyjątkowość. Niestety ze względu na przemiany i zniszczenie pierwotna tkanka zabytkowa w dużej mierze uległa zatarciu. Istnieją jednak projekty oraz badania architektoniczne, które przedstawiają to jak mógł on wyglądać pierwotnie i jakie przemiany przechodził. Jest to ogromna wartość, że bieg historii można odtworzyć.

Działania jakie będą prowadzone przy obiekcie należy nazwać częściowo rekonstrukcją, częściowo odbudową, a częściowo przebudową. Wiele elementów się nie zachowało (szczególnie po pożarze 2003). Część materii autentycznej będzie trzeba usunąć lub wymienić ze względu na zły stan zachowania. Należy pamiętać, że wnętrza, które będą odtworzone (zapewne częściowo na podstawie źródeł historycznych) – nie będą autentyczne. Mogą być zgodne z duchem lub klimatem XVIII wieku, jednak nie powinny być odtwarzane. Dlaczego? Ponieważ w bardzo dużej mierze Płac Pocztowy w Kutnie stanie się obiektem wybudowanym w XXI wieku. Tylko pojedyncze elementy będą autentyczne – niestety stracą wartość poprzez osadzenie pośród sztucznego otoczenia, naśladującego dawny styl. Działania będzie można ocenić w pełni po ich przeprowadzeniu, jednak widoczne jest już teraz, że pałac ma zostać w dużej części odtworzony, ma naśladować nieistniejącą architekturę z 1750 roku, a niestety to co zabytkowe w dużej mierze przestanie istnieć.

Docenić trzeba w projekcie jego współczesną część, która na wizualizacjach prezentuje się świetnie (tzw. nowy pawilon). Jest dopasowana do zabytku – szanuje przestrzeń, a zarazem ma własny charakter. Projekt składa się z rekonstrukcji Pałacu Pocztowego, założenia ogrodu i dziedzińca, odnowy Ratusza i dodania całkiem nowego, niewielkiego budynku (pawilonu) oraz przeszklonego łącznika.

Otoczenie zostanie w pełni zrewitalizowane (sam zabytek może zostać zrewaloryzowany, nie może być zrewitalizowany).

Cały koszt projektu to ponad 30 000 000 złotych, z czego dofinansowanie ze źródeł unijnych wyniesie ponad 1/3 wartości. Projekt ma być skończony w 2021 roku i pełnić w całości funkcje muzealne.

Stan rekonstrukcji zabytku w Kutnie

Jak projekt powinien wyglądać, aby zachować autentyzm zabytku?

Przede wszystkim to, co nowe powinno się odróżniać. Wnętrza powinny zostać dopasowane do zabytku, jednak zaprojektowane zgodnie z architekturą i designem XXI wieku – nie odtworzone. Obiekt nie powinien przyjmować formy, którą posiadał w XVIII, czy XIX wieku. Dlaczego? Po pierwsze tracona jest świadomość, co jest prawdziwe, co sztuczne (współczesne), po drugie niszczona jest w ten sposób autentyczna tkanka. Każdy wiek powinien wnieść do świata architektury coś swojego, własnego, a nie naśladować, a co gorsza nie odtwarzać coś, co już nie istnieje…