Zamek w Malborku – olśniewająca architektura gotyku ceglanego

[ratings]

Wchodząc przez bramę widzisz władzę i bogactwo Zamku krzyżackiego oraz potęgę sił sakralnych (oczywiście, dzięki średniowiecznemu finansowaniu kościoła). Ani barbarzyńcy, ani niesprzymierzeńczy nie przedrą się przez te mury. Zamek w Malborku nigdy niezdobyty przejął dopiero Kazimierz Jagiellończyk po pokoju toruńskim w 1466 roku. Malbork do końca istnienia II Rzeczypospolitej pełnił funkcję rezydencjonalną królów polskich. Dowiedz się więcej na temat tego cudu architektury wpisanego na listę UNESCO.

Zamek w Malborku jest pewnego rodzaju fenomenem uznanym za unikalne, światowe dziedzictwo. W 1309 roku Wielki Mistrz Krzyżacki przeniósł siedzibę Zakonu do Malborka z… Wenecji! Został on oficjalną stolicą rycerzy Najświętszej Marii Panny. Budowę zamku planowano już kilkanaście lat wcześniej. Jest on prawie całkowicie zbudowany z cegieł, które to w gotyku wykonywano ręcznie (tzw. palcówka) i wypalano. A Krzyżacy na swój zamek potrzebowali prawie 5 000 000 cegieł i dachówek. Do budowy użyto też kamienia w ilości 12 000 ton.

Krótka historia losów zamku w Malborku

Budowę rozpoczęto już w 1278 roku. Do początku XIV wieku zbudowano Zamek Główny (nazywany Wysokim) oraz przedzamcze (zamek średni). Jeszcze w pierwszej połowie XV wieku rozbudowywano przedzamcze. Budowę w pierwszym okresie nadzorował mistrz Teodoryk Gatirsleb i Hermman von Schoenberg. Od roku 1457 miasto zajęte zostało przez wojska polskie, a w 1466 pokój toruński sprawił, że Malbork przeszedł w ręce Rzeczypospolitej. W okresie 1626-1635 oraz w czasie potopu szwedzkiego zamek był zajęty przez Szwedów. Od 1772 roku, już podczas I rozbioru, nie leżał on w polskich granicach. Prusacy w znacznym stopniu zniszczyli zamek i to w okresie XVIII i XIX wieku znacznie utracił autentyczny charakter. Po odzyskaniu niepodległości nie mogliśmy nacieszyć się zbyt długo tym cennym zabytkiem architektury, gdyż podczas II wojny światowej został zniszczony w 50%. Po wojnie oczywiście rozpoczęto jego rekonstrukcję, wpisano na listę zabytków, a w latach 60. utworzono tam Muzeum. Na listę UNESCO obiekt wpisano w 1997 roku.

Architektura i elementy zamku w Malborku

Położenie zamku zostało w pełni przemyślane. Znajduje się on przy rzece Nogat, na niewielkim wzniesieniu. Zbudowany jest przede wszystkim z cegły, jak wspomniano, użyto jednak też wapieni i granitu. Do budowy oczywiście konieczne było wykorzystanie ogromnych ilości drewna (np. do konstrukcji rusztowań, czy dźwigów). Jest to największy ceglany zamek zbudowany w okresie średniowiecza!

W założenie architektoniczne zamku krzyżackiego w Malborku wchodziły:

Zamek Wysoki – najstarsza część na rzucie czworokąta – zbudowana razem ze skrzydłami do 1300 roku. Składał się on z dormitoriów, czyli sypialni, kaplicy i kapitularza, który był salą zebrań. W skrzydle zachodnim znajdowały się: komnata komtura i refektarz (miejsce spożywania posiłków). Jak widać od początku architektura dopasowana była do funkcji – miejsca przebywania zakonników. Pomieszczenia są charakterystyczne dla architektury zakonnej średniowiecza. Budynek był częściowo podpiwniczony. Budynki służące celom magazynowym, czy tymczasowym były drewniane. Poddasze wykorzystywano jako spichlerz, natomiast na dziedzińcu znajdowała się studnia. Dziedziniec był otoczony krużgankami, co jest klasycznym elementem średniowiecznych założeń zakonnych.
W 1344 zbudowano tutaj kościół Najświętszej Marii Panny – z cechami charakterystycznymi dla późnego gotyku, m.in. sklepieniem gwieździstym.
Zamek Średni – dobudowana po decyzji o przeniesieniu stolicy Krzyżaków do Malborka. W 1302 roku zamknięto mury obwodowe. Następnie zbudowano tu Pałac Wielkiego Mistrza, czy tzw. Wielki Refektarz. Zamek średni był praktycznie 2 razy większy niż zamek wysoki. Tutaj również wykorzystano piwnice oraz krużganki. Sale służyły funkcjom reprezentacyjnym. Ciekawostką jest to, że wykorzystywano już wtedy ściany przesuwne, także część przestrzeni można było dowolnie kształtować. Oczywiście nie można zapominać, że w tej części znajdowały się również pomieszczenia praktyczne takie jak magazyny, czy kuchnie.
Zamek Niski – najpóźniej powstała część fortecy i największa. Podobnie jak zamek średni, na początku było do podzamcze i w miarę rośnięcia zakonu, stolicę powiększono o tą część. Był on na rzucie wydłużonego prostokąta. Do 1383 roku w część zewnętrzną murów włączono miasto. Od tego momentu zamek i miasto miały wspólną część fortyfikacji. Na zamku niskim znajdowało się całe zaplecze Zakonu – od browaru, przez spichlerz i kolejny kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Ta część uległa największym zniszczeniom podczas oblężenia w 1410 roku.
Ważnym elementem założenia fortyfikacji malborskich jest Gdanisko. Jest to wieża (zgodnie z definicją nie połączona z murem), która pełniła przyziemną funkcję. Oczywiście oprócz tego, że prezentowała się bardzo ciekawie, urozmaicając bryłę. Była to po prostu toaleta. Była ona połączona z częścią zamkową za pomocą kładki, mostu. Trzeba pamiętać, że wraz z rozwojem zamku, musiały pojawić się również inne miejsca, które służyły tej funkcji.

Konserwacja i restauracja zamku w Malborku – historia zniszczeń

Wiadomym jest, że wraz ze zmianą właściciela zamku zmieniano częściowo jego funkcję. Kiedy Malbork był w rękach polskich, urządzono tam siedzibę królewską. Przeprowadzano remonty, choć bez systematyki i dokładności przez co obiekt uległ znacznemu opuszczeniu.

Już w 1801 roku, kiedy zamek znajdował się w rekach prusaków poczyniono duże zmiany w jego architekturze. Planowali oni jego rozebranie i całkowite zniszczenie. Pełnił on funkcję magazynowe, jak wiele cennych obiektów w tamtym czasie. Zamek wysoki i częściowo średni zatraciły średniowieczny charakter, zniknęły nawet sklepienia. Było tak do czasu, aż Prusacy się ocknęli i stwierdzili, że to ich dziedzictwo. Oczywiście bez tego było by gorzej, bo zapewne zniszczyliby go, a tak…. stworzyli kreację gotyckiego, krzyżackiego zamku.

Przy konserwacji zamku w Malborku w tym czasie pojawiają się słynne nazwiska. Friedrich Schinkel, Johannes Voigt, czy August Gersdorff. Wszyscy oni byli zaangażowani w odbudowę zamku do 1850 roku. Była to romantyczna rekonstrukcja, nieoparta na badaniach. Robiono, tak jakie miało się wyobrażenie o zamkach średniowiecznych. Pierwszy pruski konserwator Ferdinand von Quast był tym załamany, choć ówczesna świadomość nie była zbyt wysoka. W drugiej połowie XIX wieku nadzór nad pracami przejął Konrad Steinbrecht, któremu udało się choć w części wprowadzić ideę badań i inwentaryzacji. Dzięki niemu pojawiło się wiele odkryć, a rekonstrukcja, mimo że w duchu historyzmu była przeprowadzona starannie.

II wojna światowa standardowo, przyniosła zniszczenia. 80% starego miasta została zniszczona oraz znaczna część zamku. Po wojnie rozpoczęto odbudowę, która trwała przez co najmniej 10 lat. W 1961 roku powstało Muzeum Zamkowe. Na zamku są prowadzone cały czas prace konserwatorskie.

Wpis krzyżacko-polskiego dziedzictwa na listę UNESCO

Całe założenie zostało uznane najpierw za pomnik historii (w 1994 roku), a następnie w 1997 wpisane na listę UNESCO. Został on wpisany na podstawie:

II kryterium – czyli obiekt ukazuje wymianę wartości w danym okresie czasu w dziedzinie rozwoju architektury

III kryterium – posiada unikalne świadectwo kultury, cywilizacji już nieistniejącej (w tym wypadku krzyżackiej)

IV kryterium – jest to wybitny przykład budowli, który ilustruje pewne etapy w historii ludzkości

Powstaje pytanie, czy została spełniona zasada autentyczności? Obiekt nie jest jednolity, przechodził wiele zmian. Rekonstrukcje prowadzone w XIX wieku można uznać jako wartość dodaną, jednak zniszczenia po II wojnie światowej? Prace prowadzone po II połowie XX wieku, mimo że z całą starannością, powodują, że obiekt nie jest w pełni autentyczny.

Zamek w Malborku – zwiedzanie, cennik, godziny otwarcia

Zamek w Malborku wraz z całym Muzeum trzeba odwiedzić! Wybrać się tam można przez cały rok. Muzeum jest zamknięte w święta i poniedziałki. W sezonie zimowym wejść można w godzinach 10-15, w sezonie letnim od 9-19 (od maja do końca września). Warto zarezerwować sobie kilka godzin.

Ceny biletów wahają się od 30 do 45 złotych. Najlepiej je zarezerwować przez internet tu.