Kompleks Sztolni Królowa Luiza i inicjatywa edukacyjna Muzeum w Wilanowie nagrodzone w europejskim konkursie

21 maja 2019 roku odbyło się ogłoszenie zwycięzców w konkursie Europa Nostra dotyczącym europejskiego dziedzictwa kulturowego. W przeciwieństwie do poprzedniego roku, aż 2 projekty z Polski zostały teraz nagrodzone. Jeden z nich z nich w kategorii konserwacji, drugi natomiast w kategorii edukacji.  

Nagrody Dziedzictwa Kulturowego (Europa Nostra) zostały ustanowione przez Komisję Europejską w 2002 roku. Celem nagród jest wyróżnianie i promowanie najlepszych praktyk związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, badaniami, zarządzaniem, wolontariatem, edukacją i komunikacją. W ten sposób przyczyniają się one do większego publicznego uznania dziedzictwa kulturowego jako strategicznego zasobu europejskiej gospodarki i społeczeństwa. 

Kompleks Sztolnia Królowa Luiza, Zabrze 

Rewitalizacja górniczego kompleksu Sztolnia Królowa Luiza była przedsięwzięciem długofalowym. Została przeprowadzona przez Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, które zarządza kompleksem w bliskiej współpracy z samorządem lokalnym i regionalnym. Głównym celem tak ambitnego projektu było zachowanie górniczego dziedzictwa regionu poprzez adaptację i rewitalizację kompleksu na potrzeby kulturalne, edukacyjne i turystyczne. Projekt został sfinansowany ze środków Unii Europejskiej, Miasta Zabrze, Województwa Śląskiego, Narodowego Fundusz Ochrony Środowiska oraz ze środków własnych Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

Kopalnia Królowa Luiza, oddana do eksploatacji w 1791 r., była pierwszą pruską państwową kopalnią węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Dzięki jej działalności Zabrze przekształciło się z małej osady w duże miasto. Kopalnia Królowa Luiza ma unikalny wkład w historię rozwoju przemysłu na Śląsku i w Europie. Jury zauważyło, że „podobne do zabrzańskiej kopalni obiekty związane z górnictwem węgla kamiennego, tracą na znaczeniu. Zachowanie dziedzictwa dawnych kopalni węgla kamiennego jest kluczowe dla przyszłych pokoleń jako istotny fragment historii nie tylko Polski, ale także Europy. Wielkogabarytowe maszyny górnicze prezentowane zwiedzającym stały się częścią doświadczenia muzealnego.”

Rozległa infrastruktura po górnicza została zrewitalizowana i zaadaptowana do nowych funkcji. Całe przedsięwzięcie zajęło prawie 15 lat i polegało  zarówno na rewitalizacji części naziemnej, jak i pracach konserwacyjnych w łączących się z sobą podziemnych korytarzach o długości ponad 5 km. Rewitalizacja kopalnianych przestrzeni przyczyniła się do zredukowania negatywnego wpływu dawnej eksploatacji górniczej i samej sztolni, przekładając się na bezpieczeństwo działalności turystycznej i kulturalnej. Trzy budynki obsługi ruchu turystycznego zostały także zrewitalizowane lub wybudowane od zera i zawierają eksponaty oraz artefakty prezentujące historię miejsca. Jury podkreśliło również szeroki zakres wiedzy, który był konieczny do przeprowadzenie projektu rewitalizacji, stwierdzając

prace rewitalizacyjne wymagały specjalistycznej wiedzy z zakresu górnictwa, niezbędnej do udostępnienia obiektu.

Miejsce przy królewskim stole, Warszawa, Polska

„Miejsce przy królewskim stole” to inicjatywa Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, której celem było dzielenie się doświadczeniem i wiedzą o kulinarnej historii dworów królewskich. Dzięki warsztatom, wydarzeniom plenerowym i konferencjom naukowym zorganizowanym przez muzeum wzrosła świadomość tradycji i obyczajów kulinarnych europejskich dworów. Projekt zrealizowano w ramach Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego 2018 wraz z podobnymi działaniami w królewskich pałacach całej Europy, zrzeszonych w Sieci Europejskich Rezydencji Królewskich.

„Dziś powszechnie uznaje się, że kultura jedzenia stanowi istotny, niematerialny aspekt europejskiego dziedzictwa, a mechanizmy włączania wiedzy na jej temat w szerszy obraz tegoż dziedzictwa stały się w ostatnich czasach obiektem wielkiego zainteresowania. Kładąc większy nacisk na doświadczanie zmysłowe, możemy pogłębić nasze rozumienie roli, jaką jedzenie odgrywało w przeszłości” – stwierdziło jury.

Skala działań podjętych w ramach projektu robi wrażenie: w 2018 roku zorganizowano ponad 200 warsztatów poświęconych dziedzictwu kulinarnemu. Wśród nich znalazły się zarówno warsztaty kulinarne dla wszystkich grup wiekowych, jak i spotkania dotyczące historii ogrodnictwa czy pszczelarstwa. W wydarzeniach zorganizowanych przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie wzięło udział prawie 5000 osób, przyczyniając się do wzmocnienia więzi między instytucją a społecznością lokalną oraz do szerzenia wiedzy na temat kulinarnego dziedzictwa Europy. Dwudniowa międzynarodowa konferencja „Władza smaku. Europa przy królewskim stole”, zorganizowana w październiku 2018 roku, zgromadziła historyków, badaczy kultury żywienia, kuratorów muzealnych, szefów kuchni i przedstawicieli instytucji promujących tradycje kulinarne. Obecni wśród uczestników dziennikarze kulinarni i wytwórcy żywności omawiali kulturowe znaczenie jedzenia w przeszłości i we współczesnym świecie. Pod okiem szefów kuchni i specjalistów zorganizowano też wiele pokazów rekonstrukcji kulinarnej, podczas których uczestnicy mieli możliwość wypróbowania przepisów z XVII i XVIII wieku, pochodzących z siedmiu książek kucharskich opublikowanych przez muzeum w poprzednich latach.

Jury doceniło oryginalność i dostępność projektu:

Wybór formy prezentacji tematu sprzyja tworzeniu autentycznej atmosfery historycznej i sensorycznej, a jednocześnie projekt skutecznie unika pułapki trywialności, w którą nierzadko wpadają podobne przedsięwzięcia. Muzeum kładzie duży nacisk na zaangażowanie różnorodnych odbiorców, w tym dzieci w wieku szkolnym, rodzin i osób dorosłych. Projekt wykorzystuje potencjał muzeum mieszczącego się w historycznej budowli do tworzenia wartości dodanej poprzez rozwój interaktywnych warsztatów opartych na badaniach empirycznych i analizie źródeł.