styl zakopiański

Styl Zakopiański – czyli fascynująca, polska architektura na Podhalu cz. I

Proszę dodaj 5 gwiazdek

Styl Zakopiański – czyli fascynująca, polska architektura na Podhalu cz. I

Przechadzam się wzdłuż drewnianych podcieni. Przypominają mi one trochę soboty huculskich i bojkowskich cerkwi. Na gontowym dachu stopniowo topnieje śnieg ogrzewany pierwszymi promieniami wiosennego słońca. Wchodzę do drewnianej willi, którą pomyliłbym z pasterską chatą, gdyby nie rozmiar i niestandardowe formy bryły budynku. Przechadzając się po pomieszczeniach bogatych w snycerkę, pełnych sprzętów zdobionych ludowymi symbolami, cieszę cię ciepłem płynącym z kunsztownego pieca kaflowego, niewiele ustępującego tym ze szlacheckich pałaców. Pomieszanie form wprawia mnie w zdziwienie, które szybko przeradza się w zachwyt idealnej synergii drewna, tradycji, nowoczesności i wspaniałości tej architektury. Dowiaduję się, że jest to nurt w architekturze, który został nazwany – jest to styl Zakopiański.

Jak wygląda styl Zakopiański?

styl zakopiański

Zabudowa miejska, Styl Zakopiański, ul. Kościeliska, Zakopane,  Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zakopane,_Poland,_fot._mariuszjbie.jpg

Być może tak wyglądałby opis kuracjuszy z Zakopanego odwiedzających kilkadziesiąt lat temu budynki charakteryzujące styl Zakopiański.

Ponad sto lat temu Zakopane było równie popularne jak dziś. Po ulicach przechadzali się ówcześni sportowcy, arystokracja, kuracjusze jak i artyści. Cofając się w czasie moglibyśmy spotkać na Krupówkach Henryka Sienkiewicza, Kazimierza Przerwę-Tetmajera, czy Stanisława Witkiewicza (nie mylić z Witkacym jego synem – wspaniałym portrecistą, ale kojarzonym głównie ze swoimi narkotycznymi przeżyciami).

Stanisław Witkiewicz był równie teoretykiem, architektem jak i wizjonerem.

Duża część życia spędził w Zakopanym ze względu na chorowitość (uznawano wtedy, że górskie powietrze jest doskonałym remedium na wszelkie dolegliwości). Zafascynowany kulturą pasterską Podhala, a z drugiej strony zasmucony, że pojawiają się w Polsce wzorce architektury alpejskiej, nierodzimej, zapoczątkował nowy styl w architekturze tzw. styl Zakopiański. Mimo że podręczniki przyjmują, że rozwijał się on w latach 1891–1914, został szybko okrzyknięty stylem narodowym. Stanisław Witkiewicz miał ogromny wpływ na architekturę Zakopanego, współczesne budownictwo oraz ówczesnych architektów.

styl zakopiański

Detal, Willa Koliba, Zakopane

Witkiewicz poświęcił dużą cześć życia stworzeniu nowego architektonicznego nurtu. Napisał dwa podręczniki w 1904 i 1910 roku pt. Styl zakopiański. Zeszyt I oraz Zeszyt II, dotyczyły one teorii nowego stylu. Starania i ideę najlepiej oddają jego własne słowa:

Szło nie o zbudowanie jeszcze jednej pięknej i typowej chaty, szło o co innego o zbudowanie domu, w którym by były rozstrzygnięte wszelkie wątpliwości co do możności pogodzenia ludowego budownictwa z wymogami bardziej złożonych i wyrafinowanych potrzeb wygody i piękna, domu, który by z góry odpierał wszelkie zarzuty i rozbrajał wszelkie uprzedzenia, który by dowiódł, że można mieć dom i mieszkanie w stylu zakopiańskim, będąc pewnym, że się dom nie zawali, być w nim zabezpieczonym od słót, wichrów i chłodów, mieć wszelkie wygody, a jednocześnie być otoczonym atmosferą piękna i w dodatku polską.

O co chodziło w stylu zakopiańskim?

Tak więc w stylu zakopiańskim chodziło o połączenie funkcjonalności i nowoczesności z ludową estetyką, a zarazem możliwość bliskiego obcowania z przyrodą i górami. Charakter nowego nurtu wiązał się przede wszystkim z obiektami mieszkalnymi (wille, pensjonaty), ale pojawiły się przypadki użycia go w architekturze sakralnej (np. kaplica na Jaszczurówce). Warto zwrócić uwagę na kwestie czysto biznesowo-utylitarne. Ówczesna Polska, ówcześni inwestorzy potrzebowali takich projektów, które mogliby uznawać za patriotyczne. Wiele obiektów było zleconych na potrzeby prywatne. Jeśli chodzi o wyczucie stylu, klimatu i niszy w rynku – był to strzał w dziesiątkę.

styl zakopiański

Jaszczurówka, Kaplica, wg. projektu Witkiewicza Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaszczur%C3%B3wka_(Zakopane)#/media/File:Kaplica_Jaszczurowka.jpg

Styl Zakopiański charakteryzuje się połączeniem elementów secesji oraz tradycyjnego budownictwa ludowego.

Budynki w stylu zakopiańskim są oczywiście drewniane, w konstrukcji zrębowej (tzn. bale układa się na siebie, narożniki tworzą zamki ciesielskie, a w pionie zabezpieczone są tyblami). Bryła jest podzielona przez uskoki, wyróżnia się ryzalitami. Budowane na rzucie prostokąta, posiadają zazwyczaj amfiladę i dwa trakty (dzielone wzdłuż krótkiego boku na pół, tworząc często 4 pokoje). Dach jest ostry, półszczytowy z wykuszami oraz kryty gontem. Tworzy on często niewielkie podcienia – okap. Charakterystyczne są również skosy i pewnego rodzaju ekspresja. Z reguły wejście do budynku odbywa się przez przeszklony ganek lub taras. Charakterystyczne są również wysokie, kamienne podmurówki. Obiekt jest zdobiony za pomocą tradycyjnych elementów takich jak pazdury (pionowe, dekoracyjne elementy na dachach), rzeźbione rysie (ostatki bali wystające poza obrys budynku), czy słoneczka (promieniście rozchodzące się drewniane listwy).

styl zakopiański

Detal pieca kaflowego, willa Koliba, Zakopane

Styl Zakopiański mimo wszystko nie umarł wraz ze Stanisławem Witkiewiczem. Znalazł on swoich naśladowców wśród wybitnych architektów.

Byli to na przykład: Franciszek Mączyński (który zresztą wygrał europejski konkurs architektoniczny dzięki projektowi chaty w tym stylu), Tadeusz Prauss (Schronisko nad Morskim Okiem), Bogdan Hoff (willa Juliana Ochorowicza w Wiśle). Nurt był silnie związany ze Szkołą Przemysłu Drzewnego w Zakopanym (gdzie produkowano m.in. meble w tym stylu). Pierwszym obiektem zaprojektowanym przez Witkiewicza była sławna willa Koliba w Zakopanym. Oprócz jej obiekty, które możesz zobaczyć w Zakopanym to m.in. siedziba Muzeum Tatrzańskiego, willa Pod Jedlami, willa Kosza, kaplica św. Jana Chrzciciela, willa Atma, willa Konstantynówka, willa Oksza.

styl zakopiański

Sosnowiec, Dom Ludowy, Styl Zakopiański, źródło: By olo81 – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=42584507

Zobacz inne artykuły

One Response

Leave A Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *