Cerkiew w Białym Borze - Jerzy Nowosielski

Cerkiew w Białym Borze – zabytek, który jest młodszy od Ciebie! Szok!

Proszę dodaj 5 gwiazdek

Cerkiew w Białym Borze została najmłodszym zabytkiem w Polsce! 

[ratings]

Michał Dębowski, który jest od 2018 roku miejskim konserwatorem zabytków w Szczecinie, zamieścił na Facebooku wpis, odnośnie wpisu cerkwi w Białym Borze pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy. W pierwszej chwili, można by pomyśleć, że post jest sarkastyczny albo żartobliwy, jednak jak się okazuje, na listę zabytków rzeczywiście wpisano greckokatolicką cerkiew wybudowaną w latach 1992-1997. Jak to możliwe? Poznajmy najpierw historię cerkwi.

 

 

Greckokatolicka cerkiew w Białym Borze – historia i architektura

Historia świątyni nie jest zbyt obszerna, gdyż została zbudowana w latach 90. XX wieku. Od czasu zakończenia budowy minęły 22 lata! Nie jest to nawet okres, w czasie, którego zdążyło wykształcić się kolejne pokolenie. Cerkiew została wybudowana wg. projektu Jerzego Nowosielskiego oraz architekta Bogdana Kontarby, który jest twórcą polichromii wewnątrz. Ktoś mógłby się zastanawiać po co na północnym zachodzie kraju cerkiew. Biały Bór to miejscowość w powiecie Szczecińskim. Natomiast po II wojnie światowej podczas akcji Wisła, wielu grekokatolików oraz m.in. Łemków zostało przesiedlonych z terenów obecnej Ukrainy i Podkarpacia, właśnie na zachód i północ Polski. Cerkiew została stworzona właśnie dla nich. 

Ta greckokatolicka świątynia ma przede wszystkim oddziaływać na wierzących swoim wnętrzem, które jest świętą przestrzenią, a polichromie traktowane są jak ikony. Budynek znajduje się na polu, stojąc samotnie. Wolna przestrzeń rozpościera się wokoło. Stylem nawiązuje do architektury wczesnochrześcijańskiej. Fasada o charakterze parawanowym prawie bez dekoracji, z daszkiem i schodami, mogącymi przypominać portyk. Świątynia jest trójnawową bazyliką. 

Architektura cerkwi w Białym Borze nie jest osadzona w historii cerkwi greckokatolickich. Przypomina ona kościoły w tradycji zachodniej. W historii architektury cerkiewnej, głównie w okresach klasycyzmu, w połowie XIX i na początku XX wieku, cerkwie nawiązywały do architektury kościołów katolickich. 

Kim był twórca świątyni Jerzy Nowosielski? 

Jerzy Nowosielski to żyjący w XX wieku (zmarły w 2011 roku) artysta malarz, oraz co ważne Łemk – wychowany w tradycji greckokatolickiej i prawosławnej. Określa się go nawet jako teologa. W swojej twórczości inspirował się sakralną sztuką wschodu. Był jednym z najbardziej znanych pisarzy ikon w Polsce. Jego malowidła ścienne można spotkać na przykład w kościołach: 

  • Lourdes 
  • św. Ducha w Tychach 
  • Hajnówce 
  • kościele Podwyższenia Krzyża w Warszawie 

Oprócz tego był ważną postacią w krakowskim życiu artystycznym (w Krakowie zresztą studiował malarstwo). Brał udział w wystawach razem z Tadeuszem Kantorem, czy Jonaszem Sternem. 

Obecnie ceny obrazów i prac stworzonych przez Jerzego Nowosielskiego kształtują się w granicach kilkunastu, kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Najmłodszy zabytek w Polsce – wątpliwości 

Ustawa o ochronie zabytków określa, że zabytkiem może być: 

nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. 

Patrząc na definicję zabytku uwzględnią w ustawie, można byłoby wpisać wiele budynków z XX wieku na listę zabytków. Jednak definicja w ustawie nie jest dokładna i można ją różnie interpretować. Patrząc na nią wpis cerkwi w Białym Borze na listę zabytków jest możliwy. Cerkiew jest świadectwem minionej epoki i posiada wartość artystyczną w kontekście malarstwa. 

Jednak sama architektura cerkwi niczym się nie wyróżnia. Przy budowie nie zastosowano wyjątkowych materiałów, czy technik. Oczywiście idea stworzenia cerkwi dla wysiedlonych wyznawców obrządku wschodniego jest świetna. Prace Jerzego Nowosielskiego, mimo że jest on uznanym i stosunkowo sławnym artystą, nie osiągają jednak ogromnych wartości na rynku sztuki. 

Największą wątpliwością dotyczącą uznania cerkwi za zabytek jest okres jego powstania. 22 lata to trochę za mało, żeby budynek został zabytkiem. Powstaje pytanie, czy nabrał on wartości historycznej? Dodatkowo architektura cerkwi, szczególnie z zewnątrz nie wyróżnia się niczym wyjątkowym. Zrozumiałe jest to, że ze względu na wartość artystyczną konserwator chce chronić budynek, jednak wartościowanie tego obiektu budzi wątpliwości. Budynek wygląda dość typowo, jak na lata 90. XX wieku. Co więcej, otoczenie, szczególnie prowadząca do świątyni i otaczająca ją kostka brukowa szpeci projekt. Niestety pojawiają się głosy określające cerkiew jako kiczowatą, choć została ona uznana jako przełomowa dla polskiej architektury. Wątpliwości budzi również konserwacja fasady, której wygląd był kilkukrotnie zmieniany.

Definicja zabytku w poprzedniej ustawie o ochronie zabytków mówiła o przynajmniej 50 letnim okresie życia budynku, który musi minąć, aby można było wpisać go na listę. Należy zadać sobie pytanie, czy wpis cerkwi w Białym Borze, nie otworzy drogi do wpisów obiektów z lat 80. i 90. XX wieku, które posiadają bardzo często wątpliwe wartości artystyczne i są dla nas, obecnie żyjących, ani trochę nadzwyczajne i znajome.

Cerkiew w Białym Borze - Jerzy Nowosielski

 

Cerkiew w Białym Borze - Jerzy Nowosielski

 

 

Wnętrze cerkwi w Białym Borze

Wnętrze cerkwi w Białym Borze

 

[Total_Soft_Poll id=”14″]

5 komentarzy

Leave A Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *